• GİRİŞ

Ülkemizde, Cumhuriyetin ilk yıllarında elektrik tesisleri ile ilgili tüm mevzuatların hazırlanması ve denetlenmesi görevi Nafıa Vekâletine (Bayındırlık Bakanlığı) verilmiştir. Nafıa Vekâleti, ilk yıllardan itibaren elektrik tesislerinin kurulması ve işletilmesi ile ilgili birçok mevzuat hazırlamıştır. Bazıları: 26.5.1939 tarihinde 3611 numaralı kanunla kabul edilen Nafıa Vekâleti Teşkilât ve Vazifelerine dair kanunun 6‘ncı maddesi mucibince yapılacak elektrik tesislerinin kabulleri hakkında 5264 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Talimatnamede elektrik tesislerinin hangi esaslara göre yapılacağı Madde 1 de tarif edilmiştir.

2.3. DONANIM SEÇİMİ VE MONTAJ

2.3.1 Genel Kurallar
2.3.1.1. Mahfazaların Koruma Dereceleri (İç tesisler yönetmeliği -Madde H-5)

Cihazlar en az aşağıda belirtilen koruma derecelerine sahip olacaktır,

(i) Bölge O‘da - IPX8
(ii) Bölge l‘de - IPX5
                  IPX4 (Temizleme için su püskürtmesi kullanılmayan yüzme havuzları için)
(iii) Bölge 2‘de - IPX2 (Bina içinde bulunan havuzlar için)
                   IPX4 (Bina dışında bulunan havuzlar için)
                   IPX5 (Temizleme için su püskürtmesi kullanılan yüzme havuzlarında)

23.1.1.1 İP Koruma Sınıfı

TS 3033 EN 60529 Standardı, İP {Ingress Protection veya International Protection Code) kodunu kullanarak elektrikli cihazların enerjili parçalarına erişime ve su ile yabancı maddelerin girmesine karşı koruma sınıfını tanımlar. İP kodu 2 karakterden oluşur ve insanların enerjili kısımlara karşı korunması ilk basamakta gösterilenden yüksek seviyedeyse, ek bir harf de kullanılabilir. Bir diğer ek harf ise malzeme koruması hakkında ek bilgiler verir [12]. Tablo 1, Tablo 2 ve Tablo 3 [12] de İP karakterleri görülmektedir.

Bu makalede, ülkemizde, binalarda elektrik tesislerinin kurulması ve işletilmesine ait mevzuatların tarihsel gelişimi, taslak halinde bekleyen Elektrik İç Tesisler Yönetmeliğinin günümüzdeki durumu ve TSE tarafından binalardaki elektrik tesisleri ile ilgili yayımlanan TS HD 60364 ve kısımları öncelikle ele alınmıştır. Özel elektrik tesisatlarından olan yüzme havuzları ve diğer havuzlar konusunda TSE‘nin yayımladığı TS HD 60364-7-702 standardı ayrıntılı açıklanmıştır. Taslak halindeki Elektrik İç Tesisler Yönetmeliği ve havuzların standartlara uygun yapılabilmesi için tavsiyeler sunulmuştur.

2.3.2. Hat (Kablolama) Sistemleri (İç tesisler yönetmeliği - Madde H-6)

Aşağıdaki kurallar sıva üstü kablolama sistemlerine ve duvar, tavan veya zeminde yüzeyden 5 cm‘yi aşmayan derinliğe gömülmüş kablolama sistemlerine uygulanır.

1.0, 1 ve 2 Bölgelerinde, hat sistemlerinin erişilebilir metal kılıfları olmayacaktır. Yüzeyden giden kablolar için metal boru veya metal kanal veya açıkta metal kablo kılıfı veya açıkta topraklama veya bağlantı iletkeni kullanılmaz.

Hat sistemlerinin erişilemeyen metal örtüleri ve metal kılıfları tamamlayıcı koruyucu eş potansiyel kuşaklamaya bağlanmalıdır.

Not: Kablolar tercihan yalıtkan maddelerden yapılmış borular içine döşenecektir.

2. 0 ve 1 Bölgelerinde, yalnızca bu bölgelere monte edilmiş cihazların beslemeleri için kullanılan hatlar bulunacaktır.

Süs havuzlarındaki kablolama sistemleri için ek kurallar:

3. Süs havuzlarında aşağıdaki ek kurallar karşılanmalıdır:

(i) 0 bölgesindeki elektrik donanımlarının kabloları, havuz kenarı dışından mümkün olduğu kadar uzağa tesis edilmeli ve 0 bölgesi içindeki elektrik donanımına kadar en kısa yoldan gitmelidir,

(ii) 1 bölgesinde, kablolar uygun mekanik korunma ile tesis edilmelidir.

Kablolar IEC 60245 type 66 (60245 IEC 66) standardına uygun olmalı, ancak sürekli olarak suya daldırılmaya uygunlukları imalâtçı tarafından beyan edilmedikçe, kullanılmamalıdır.

4. 0 ve 1 Bölgelerinde, ulaşılabilir metal bağlantı kutuları kullanılmayacaktır. Ancak SELV devrelerinin kullanılması durumunda bu kutular, 1 bölgesi içine tesis edilebilir.

2.3.3. Anahtarlama Donanımı, Kontrol Donanımı ve Aksesuarları (İç tesisler yönetmeliği -Madde H-7)

1. 0 ve 1 bölgelerinde, prizler dahil, hiçbir dağıtım tablosu veya kontrol tablosu tesis edilmemelidir.

2. 2 bölgesinde, prizlere ve anahtarlara sadece bunları beslenen devreler aşağıdaki tedbirlerden biri ile korunuyorsa izin verilir:

(i) SELV ile. SELV besleme kaynağı 0, 1 ve 2 bölgeleri dışına tesis edilir. Veya,

(ii) Beyan artık akımı lAn, 30 mA‘i aşmayan bir artık akım koruma düzeni kullanarak besleme kaynağının devresinin otomatik kesilmesi ile. Veya,

(iii) Elektriksel ayırma ile. Elektriksel ayırma kaynağı, 0, 1 ve 2 bölgeleri dışına tesis edilmiştir.

Prizlerin ve anahtarların 1 bölgesi dışına yerleştirilmesi mümkün olmayan küçük yüzme havuzlarında; tercihan metal olmayan kapakları veya kapak levhaları bulunan prizler ve anahtarların, 1 bölgesine konulmasına, 0 bölgesi sınırından itibaren insan kolunun erişme mesafesi dışına (1,25 m uzaklıkta) ve zeminden en az 0,3 m yukarıda olacak şekilde tesis edilmiş ise ve bu prizler ve anahtarlar aşağıdaki gibi korunuyorsa, izin verilir:

(i) Anma gerilimi 25 Volt a.a. veya 60 Volt d.a.‘yı aşmayan SELV ile. SELV besleme kaynağı 0 ve 1 bölgeleri dışına tesis edilir veya,

(ii) Besleme kaynağının otomatik olarak kesilmesi ile. Beyan artık akımı L, 30 mA‘i aşmayan bir artık akım koruma düzeni kullanılır veya,

(iii)Tekil olarak elektriksel ayırma ile. Elektriksel ayırma kaynağı 0 ve 1 bölgeleri dışında tesis edilir.

2.3.4. Diğer Donanım (İç tesisler yönetmeliği -Madde H-8)

1. PrizlerTS EN 60309-2‘ye uygun olacaktır.

2.0 ve 1 bölgelerinde özellikle yüzme havuzlarının içinde kullanılmak amacıyla yapılmış elektrikli cihazlar monte edilecektir. Sadece, kişiler 0 bölgesi dışında iken çalıştırılmaları amaçlanan cihazlar, bunların Madde H-4‘e uygun korumalı devreler ile beslenmesi şartı ile bütün bölgelerde kullanılabilir.

3. 1 ve 2 Bölgelerinde zemine gömülü elektrik ısıtıcı ünitesi varsa bunların yerel tamamlayıcı potansiyel dengeleme düzenlerine bağlı metal kılıfları olacak veya Madde H-3-2‘de belirtilen şekilde, potansiyel dengeleme düzenine bağlı metal ağ ile örtüleceklerdir. Bunların besleme devreleri ayrıca beyan artık akımı lAn, 30 mA‘i aşmayan bir artık akım anahtarı ile korunacaktır. Su altı aydınlatma armatürleri EN 60598-2-18‘in şartlarını sağlayacaktır. Su geçirmez lombozların arkasına konan arkadan müdahaleli armatürlerin metal kısımları hiçbir şekilde lombozların metal kısımları ile temas etme imkânı olmayacak şekilde monte edilecektir.

2.3.5. Süs havuzlarının elektrik donanımı (Madde H-9)

1. Süs havuzlarının 0 ve 1 bölgelerindeki elektrikli aletlere yalnızca bir aletle sökülebilen bir ızgara veya cam korkuluk kaldırılmadan erişilemeyecektir.

Armatürler, yerine sabit olarak tespit edilmeli ve EN 60598-2-18‘e uygun olmalıdır.

Elektrikli tulumbalar EN 60335-2-41 şartlarını sağlamalıdır.

2.3.6. Yüzme havuzlarının ve diğer havuzların 1 bölgesinde bulunan elektrik donanımlarının tesisi için özel kurallar (Madde H-10)

1. Anma gerilimi 12 Volt a.a. veya 30 Volt d.a.‘yı aşmayan, SELV dışındaki, alçak gerilimle beslenen yüzme havuzları ve diğer havuzlarda kullanım için tasarımlanan sabitlenmiş donanımlara (örnek olarak filtre grubu, püskürtme tertibatı) aşağıdaki kuralların tamamına uyulması kaydı ile 1 bölgesinde izin verilir:

(i) Bu donanım, orta şiddetli (AG2) mekanik darbelere karşı koruma sağlayan ve en azından sınıf II veya eş değeri bir yalıtımlı yalıtkan bir mahfaza içine alınmalıdır.

Not: Bu madde donanımın sınıflandırılmasından bağımsız uygulanır. Sınıfl donanımlar koruma hattına bağlanacaktır.

(ii) Bu donanım sadece, bir anahtar veya aletle açılabilen bir ızgara (veya bir kapı) aracılığı ile erişilebilir olmalıdır. Izgaranın (veya kapının) açılması bütün gerilimli iletkenlerin devresini kesmelidir. Besleme kablosu ve ana devre kesme düzeni sınıf II korumayı veya eşdeğer yalıtımı sağlayacak biçimde tesis edilmelidir.

(iii)lzgara veya kapı açıldığı zaman donanımın sağladığı koruma düzeyi en az IPXXB olacaktır.

(iv) Bu donanımın besleme devresi aşağıdaki biçimde korunmalıdır:

- Anma gerilimi 25 Volt a.a. veya 60 Volt d.a.‘yı aşmayan SELV ile. SELV besleme kaynağı 0, 1 ve 2 bölgeleri dışında tesis edilir veya,

- Beyan artık akımı L, 30 mA‘i aşmayan artık akım koruma düzeni ile veya,

- Elektriksel ayırma ile. Elektriksel ayırma kaynağı 0 bölgesi, 1 bölgesi ve 2 bölgesi dışında tesis edilir.

2. Aydınlatma armatürlerinin 1 bölgesi dışına yerleştirilmesi mümkün olmayan küçük yüzme havuzlarında, armatürlerin 1 bölgesine konulmasına, 0 bölgesi sınırlarından itibaren insan kolunun erişme mesafesi dışına (1.25 m uzaklıkta) tesis edilmiş ise ve aşağıdaki gibi korunuyorlarsa, izin verilir:

(i) SELV ile. SELV besleme kaynağı 0 ve 1 bölgeleri dışına tesis edilir veya,

(ii) Beyan artık akımı lAn, 30 mA‘yi aşmayan bir artık akım koruma düzeni (Madde 42b) ile veya,

(iii) Elektriksel ayırma (Madde44-f) ile. Elektriksel ayırma kaynağı 0 ve 1 bölgeleri dışına tesis edilir.

Ek olarak, aydınlatma armatürlerinde sınıf II veya eşdeğer yalıtım ve orta şiddetli (AG2) mekanik darbelere karşı koruma sağlayan bir mahfaza bulunmalıdır. Tablo 4 de havuzların güvenlik bölgelerinde uygulanacak koruyucu önlemler verilmiştir [2].

3.SONUÇ

04.11.1984 den beri yürürlükte olan Elektrik İç Tesisler Yönetmeliğinin günümüz şartlarına göre değiştirilmesi için önümüzde iki yol görünmektedir. Bunlar;

1. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ilgili kuruluşları, kurumları ve uzmanları (Elektrik Mühendisleri Odası, Elektrik Elektronik ve Benzerleri Teknisyenleri Esnaf ve Sanatkarları Federasyonu, ilgili Genel Müdürlükler, Üniversite ve sektördeki uzmanlar vb.) bir masada toplayarak, taslak durumundaki "Elektrik iç Tesisler Yönetmeliği (Binalarda Elektrik Tesisleri)"nin günümüzdeki uluslararası normlara göre güncellenerek yayımlanması sağlayabilir. Bu süreçte en önemli sorumluluk Sivil Toplum Kuruluşlarına düşmektedir.

Ayrıca yönetmelik de,

■ IEC 60364‘den tercüme edilen taslak halindeki Elektrik İç Tesisler Yönetmeliğinde ki tercüme hataları düzeltilebilir.
■ Günümüzde ki uluslararası normlara göre güncellenebilir.
■ "Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği" ile uyumlu olması beklenir. Elektrik tesislerinde topraklamalar yönetmeliğinin de güncellenmesinde fayda vardır.
■ IEC 60364 veya HD 60364‘de olduğu gibi yönetmelik, elektrik alanında çalışan elinde resmi eğitim kurumundan diploması veya belgesi olan tüm kişileri kapsamalıdır (Elektrik Mühendisleri, Elektrik-Elektronik Mühendisleri, elektrik ile ilgili Fen Adamları, elektrikle ilgili alanda Mesleki Yeterlilik Kurumundan uygun seviyede belge alan kişiler)
■ Elektrik iç Tesisler Yönetmeliği isminin de "Binalarda Elektrik Tesisleri" şeklinde değiştirilmesi yönetmeliğin içeriğine daha uygun olacaktır. 2. Eğer birinci madde sağlanamıyorsa; TS HD 60364 ve kısımları ülkemizde zorunlu olabilmesi için ilgili bakanlık tarafından Resmi Gazetede yayımlanması gerekir. Bu noktada, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, TS HD 60364 ve kısımlarını Resmi Gazetede yayımlayarak yönetmelik hazırlanıncaya kadar binalarda elektrik tesislerinin kurulması ve işletilmesi ile ilgili önemli eksikliği giderilebilir.

Yüzme havuzları ve diğer havuzlar;

Yüzme havuzu ve diğer havuzların elektrik tesisatı için de yönetmelik çıkıncaya kadar 75 HD 60364-7-702 standardı ilgili Bakanlıkça Resmi Gazetede yayımlatılabilir.

TS HD 60364-7-702‘de sahada uygulanması açısından gerekli ayrıntıya sahip değildir. Elektriksel güvenliğin üst düzeyde olması gereken havuzlarda ki elektrik tesisatının yapımı sürecinde, uygulayıcıların inisiyatif almasına imkan verilmemelidir. Elektrik iç Tesisler Yönetmeliğinde ilgili başlıkta gerekli eklemeler yapılabilir. TS HD 60364-7-702‘nin ABD de karşılığı ve uluslararası alanda yaygın olarak kullanılan NFPA 70 Art.680 (NEC: National Electrical Code) örnek alınabilir.

Yüzme havuzu ve diğer havuzların güvenliği, sadece elektriksel güvenliğin sağlanması ile değil inşaat, makine, kimya ve diğer teknik alanlarda ilgili mevzuatların uygulanması ile sağlanabilir. Yüzme havuzu ve diğer havuz çeşitlerini yaptıran kişi, kurum ve işletmeye, standartlara uygun güvenli havuz kurulması ve bakımlarının yapılması konusunda hukuki sorumluluk verilmelidir.

Yüzme havuzu ve diğer havuzların elektriksel güvenliği konusunda, Elektrik Mühendisleri Odası, Elektrik-Elektronik ve Benzerleri Teknisyenleri Esnaf ve Sanatkarları Federasyonu, ilgili STK ve kurumlar üzerine düşen sorumluluğu yerine getirmelidir. Bu bağlamda, zorunluluk olmamasına rağmen uzmanların (Elektrik Mühendisi, Teknik Öğretmen, Elektrik Teknikeri, Elektrik Teknisyeni ve yetkilendirilmiş kişi) toplumsal sorumluluk gereği TS HD 60364-7-702‘yi sahada uygulaması gerekir.

KAYNAKLAR
(1) K.T. Lim. (July 2017). Enhancing ComplianceTo MS IEC 60364 - Standards for Residential VVıring Available: www.st.gov.my

[2] Elektrik iç tesisler yönetmeliği, Taslak, 2015.

[3] (July 2017). Available: www.premiersolutions.co.uk

[4] (July 2017). Supplementary bonding in a location paddling pool. Available: www.voltimum.co.uk

[5] G. Cronshaw. Swımmıng pools and other basins. IET VViring Matters.

[6] (July 2017) L‘alımentazıone deı cırcuiti di chiamata e segnalazıone mediante sistema a bassissima tensıone. Available: http://www.elektro.it/

[7] I. Kaşıkçı, Elektrik Tesisleri Temel El Kitabı. Birsen yayınevi, 2008

[8] i. Kaşıkçı, Elektrik Tesisleri Proje Uygulama ve Yönetmelikler. Birsen Yayınevi, 2014.

[9] "ElektrikTesıslerindeTopraklamalar Yönetmeliği,"ed, 2001.

[10] (2017, July 2017). Available: www.bornika.ir

[11] (July 2017). Swimming pool. Available: www. mufengshen.com

[12] "ETKS Sanayi Ürünleri Katalogu,"ed: Schneıder Elektrik Sanayi ve Ticaret A. Ş., 2008.

(3E ELECTROTECH; 01.10.2017)